Profielonderwijs in tijden van corona - 1: Niet leren om te leren, maar leren om te leven

Niet lang nadat ik bericht kreeg van de opheffing van de iScholengroep barstte de coronacrisis los. Ineens is digitaal leren niet meer een optie, maar een must. Hoe gaan iScholen daarmee om? Hoe gaat de omslag naar afstandsleren hen af? Ik belde met Kees van Domselaar en hoorde zijn relaas over het Christelijk Lyceum Zeist.

'Hoe zou het in deze tijd met Kees gaan?' dacht ik. 'Kees' is Kees van Domselaar, conrector van het CLZ, dichter, oud-voorzitter van de iScholengroep. Een bescheiden, filosofische man. Reageert soms wat aarzelend, maar altijd weloverwogen en vaak met humor. Kees heeft in 2011 het initiatief genomen voor de IScholengroep, nadat hij eerst op zijn eigen Lyceum een begin had gemaakt met een ingrijpende omslag van traditioneel naar digitaal leren.

Zijn filosofie was even simpel als doelgericht: ICT moet je niet geleidelijk en vrijblijvend invoeren, maar aanpakken zoals de Deltawerken. Investeer stevig. Breng als eerste de infrastructuur goed op orde, kies de juiste maatregelen en materialen, trek een paar goede systeembeheerders aan en school de leraren, beginnend met 'zij die willen'. Jaarlaag na jaarlaag werd zo ICT ingevoerd in het CLZ, en groeide de steun onder zijn collega’s. En tegelijk groeide door de jaren heen de iScholengroep uit tot een landelijk grassroots-netwerk van 70-80 vo-scholen met dezelfde visie op digitaal leren.

Tot ik in december bericht ontving dat de iScholengroep stopte. Ze hadden hun doel bereikt. Dat verraste me – maar eigenlijk ook weer niet. De meeste scholen zijn volwassen geworden, hebben hun eigen pad ontwikkeld, weten elkaar ook zo wel te vinden. Daar hebben ze geen officieel netwerk meer voor nodig, was de gedachte.
En ineens breekt er een crisis uit die de samenleving en het onderwijs volledig op zijn kop zet. Ineens is digitaal leren niet meer een optie, maar een must. Hoe gaan de iScholen daarmee om? Gaat die omslag hen makkelijk af? Kees reageert bescheiden: 'Wij zijn heel goed in het behelpen' zegt hij. 'Want dat blijft het toch wel. Behelpen. We hebben veel ervaring opgedaan, veel ontwikkeld, maar we blijven mensen. We beschikken niet altijd over de beste materialen, en leren nog elke dag.'

'Om te koken heb je wel een pan nodig. Dat is de infrastructuur die we in de afgelopen jaren ontwikkeld hebben. In dat opzicht hebben we waarschijnlijk wel een voorsprong op andere scholen. Door de corona-crisis zijn we nu in een soort snelkookpan terecht gekomen. Leraren en leerlingen ontmoeten elkaar niet meer op een natuurlijke manier. Dus moet je die ontmoeting anders organiseren. Zo hebben we vanaf het begin een weekbericht dat door leraren zelf wordt samengesteld. Daarin worden ideeën, projecten maar ook lief en leed gedeeld. Prachtige bijdragen lees je daar in. Praktisch, onderwijskundig – soms literair en ontroerend.

Natuurlijk doen we nu veel meer digitaal. Leraren hadden al veel materiaal ontwikkeld waarmee leerlingen zelfstandig aan de slag kunnen. Daar blijven we mee doorgaan. Daar komt nu ook veel online contact bij. En dat levert verrassende beelden op. Een leraar die digitaal met leerlingen overlegt en ondertussen een kopje koffie krijgt van een oudere dame. Blijkt hij nog bij zijn moeder te wonen! Of een stoere jongen die met medeleerlingen aan een project werkt: zien ze op de achtergrond de knuffels op bed liggen... Lachen! Ineens valt de scheiding weg tussen werk en thuis. Hoezo privacy – hoezo AVG?

We hebben een ICT-team opgericht waarin ambassadeurs zitten vanuit 'vakkengroepen': voor drie verwante vakken één ambassadeur. Daar bespreken we de voortgang en knelpunten, maken we afspraken over toetsen en schoolexamens. Zo signaleerden we dat sommige leerlingen weinig of niets van zich laten horen. We hebben nu afgesproken dat de systeembeheerders een uitdraai maken om welke leerlingen het gaat. Daar gaan de mentoren vervolgens rechtstreeks contact mee opnemen, om te kijken wat er speelt, wat ze daaraan kunnen doen.

Maar naast het belang van 'doorgaan met het onderwijs' hebben we vanaf het begin van de schoolsluiting veel nadruk gelegd op de menselijke factor. We realiseren ons hoe belangrijk het is dat we een community blijven. Na een week hebben we alle docenten thuis een bosje bloemen laten bezorgen. Onbetaalbaar – zo’n gebaar. En de gym-sectie gaat helemaal los op online-workouts. Korte oefeningen, voor je aan je schooldag begint. Vandaag was dat 'wc-rollen stapelen – vanuit handstand'. We hadden zelfs een 1 april grap – waar menig docent in trapte....

Voor leerlingen telt die sociale factor misschien nog wel zwaarder. Dat is immers wat ze het meest missen. Ook leerlingen stellen vanaf het begin zelf een weekbericht samen. Dat werkt voortreffelijk en wordt gretig gelezen. Nog zoiets: leraren en mentoren reageren niet alleen maar digitaal: er wordt ook veel gebeld. Dat is persoonlijker. We hebben ook een omslag gemaakt in denken. Het PTA hebben we afgeschaft. Determineren van leerlingen heeft niet meer onze eerste prioriteit. We hebben nu een 'corona-certificaat' in het vooruitzicht gesteld. Hoe slaat een leerling zich door deze periode heen? Daarbij letten we op heel andere zaken dan alleen maar toetsresultaten. Creativiteit, ambitie, doorzettingsvermogen... Zo levert deze crisis toch nog iets moois op: niet leren om te leren, maar leren om te leven...'

Amsterdam, 3 april 2020.
Pieter Hettema